Sztolnia Pilecka – ślady średniowiecznego górnictwa
Sztolnia Pilecka (zwana Staroolkuską)
– ślady średniowiecznego górnictwa
Tytułem wstępu o górnictwie (wstęp wspólny dla wszystkich wpisów o średniowiecznych sztolniach).
Początkowo w okolicy Olkusza wydobywano rudy z pokładów, które znajdowały się powyżej poziomu wód. Z czasem złoża te wyczerpały się i próbowano odwadniać chodniki budowane poniżej. Początkowo ręcznie, budowano coraz to zmyślniejsze urządzenia, jak chociażby kieraty (taki trochę kołowrotek napędzany siłą zwierząt, który przy okazji wyciągał wodę na powierzchnię).
—–
Ale to wszystko było na niewystarczającą skalę. W pierwszej połowie XVI wieku w okolicy Olkusza a konkretnie Bukowno zaczęto budować sztolnie odwadniające. Zbudowane sztolnie odwadniające spowodowały ponowny rozkwit gospodarczy regionu. Były to sztolnie: Pilecka inaczej zwana Staroolkuską (początek prac w 1577 r.); Czartoryjska (początek budowy w 1548 r.)*, Starczynowska (początek budowy w 1549 r., koniec robót 1562 r.); Czajowska (początek budowy przed 1564 r.); Ostowiecka (zaczęto budować po 1564 r.), Ponikowska (początek budowy w 1564 r.).
Przebieg podziemny Sztolni Pileckiej przez Olkusz
Prawdopodobny przebieg podziemny Sztolni Pileckiej przez Olkusz – kolor czerwony oraz Sztolni Ponikowskiej – kolor fioletowy wg publikacji: „Przewodnik po śladach i zabytkach dawnego górnictwa i hutnictwa rud w gminach Bolesław i Klucze” – Elżbieta Świć, Jan Ryszard Chojowski, Józef Niewdana. Jak widać, obie sztolnie łączą się. Mapkę przerysowałem aby było łatwiej oglądać ale mimo błędów w kartografii (różne odwzorowania) może się nieznacznie różnić do faktycznego przebiegu o kilka metrów. Jak klikniecie w zdjęcie to otworzy się powiększenie ;).
Sztolnia Pilecka zwana inaczej Staroolkuską. Zaczęto ją budować w 1577 r.
jak każda sztolnia z okolic Olkusza: skłądała się z części podziemnej oraz części naziemnej czyli tzw. roznosu. Na podstawie materiałów historycznych a następnie zdjęć LIDARowych, które tutaj przygotowałem mogę napisać, że sztolnia – część podziemna kończyła się na południe od tzw. grodziska. Świadczą o tym zachowane na tym obrazie świetliki. Świetliki te można w bardzo łatwy sposób odnaleźć właśnie poniżej Grodziska – Stary Olkusz. Zaraz Wam to pokażę na zdjęciach ;). Na początek zdjęcie LIDARowe tego miejsca + mapa.
Skoro już tak pokazałem to: oprócz sztolni Pileckiej, na tym fragmencie możecie znaleźć: sztolnie Ponikowską – zarówno część naziemną ale również podziemną – widać świetliki. Poza tym sztolnie Ponikowska rozgałęzia się na w stronę zachodnią oraz południową. Poza tym widać ślady najstarszego górnictwa w Olkuszu (nieco poniżej środka – takie gęste kropki) w postaci sieci szybów – praktycznie jeden przy drugim. Dalej, nieco powyżej znajdziecie ślady ślady starego grodu czyli ruiny kościoła Św. Jana. Na zdjęciu dostrzec możemy również wapiennik przy trasie dk94. W wyrobisku tego wapiennika prowadzone były wykopaliska, ponieważ odkryto tam ślady szybów górniczych ze średniowiecza. Od wapiennika na zachód – tuż przy dk 94 miał powstać rezerwat „Sasanka” ale po pożarze na Pomorzanach zrezygnowano z jego utworzenia. Jak łatwo się domyślić miał powstać w celu ochrony sasanki – takiej roślinki. No ale w tej chwili jest ona praktycznie nieobecna w tym miejscu. Od końca kanału naziemnego Sztolni Ponikowskiej na południowy wschód – możemy zaobserwować takie niewielki nerkowaty zbiornik – to pozostałość po płuszce z XIX wieku czyli ślady górnictwa z XIX wieku. Prawy dolny róg to oczywiście ślady obecnego górnictwa czyli ZGH Bolesław.
Oj dzieje się na tym zdjęciu ;).
Wyjaśnienia powyższej mapy: jest to obraz laserowo mieszonej powierzchni terenu. Czyli zaznacza jedynie nachylenia terenu, dzięki temu można odczytać co jest wypukłe a co wklęsłe. Poniżej za to umieściłem ten sam fragment ale: na lewej mapie zaznaczona jest sztolnia Pilecka – fragment w okolicy Starego Grodziska; w środku widok z góry – jak z samolotu (ortofotomapa); z prawej strony jest zwykły skan mapy tego terenu.
Jeśli chodzi o samą sztolnię Pilecką to zaznaczone są kropki czyli świetliki (jest to oznaka części podziemnej sztolni); oraz linia ciągła – oznaka kanału naziemnego.
Poniżej drobna galeria zachowanych świetlików zlokalizowanych poniżej Grodziska Stary Olkusz.
W dalszej części pokażę Wam roznos czyli kanał naziemny biegnący w kierunku północno-zachodnim, przecinający drogę DK 94 w stronę Hutek a konkretnie końca roznosu Sztolni Ponikowskiej. I tutaj nim to uczynię to należy się drobne wyjaśnienie: Sztolnia Pilecka była remontowana i wykorzystywana jeszcze w XIX wieku i na początku XX wieku. Natomiast kopalnia ZGH Bolesław również wykorzystuje ten kanał do odprowadzania wód z kopalni. Oczywiście już nie korzystają z średniowiecznej infrastruktury ale z rur i wybetonowanego koryta, które sami wybudowali. Natomiast biegnie to tym samym kanałem (roznosem co Sztolnia Pilecka z XVI wieku). Kanał powierzchniowy (roznos) Sztolni Pileckiej możemy podzielić na 2 części (podział wykonany przeze mnie, gdybyście chcieli tutaj sami przyjechać): część od końca świetlików do trasy DK 94 oraz od trasy DK 94 do końca roznosu czyli do okolic Hutek. Podział o tyle słuszny, że nie da się przekroczyć drogi DK94, przynajmniej nie jest to wskazane w tym miejscu bo jest barierka.
Część powierzchniowa: od świetlików do DK 94:
Tutaj odnajdziecie wyraźne koryto roznosu z XVI wieku, ślady XIX w. górnictwa jak słupki z symbolem górnictwa oraz rury wykorzystywane do odwadniania ZGH Bolesław. Przez mniej więcej połowę tego odcinka jest poprowadzona droga leśna, resztę należy iść wzdłuż rur tylko uwaga: nie są one w zbyt dobrym stanie; w niektórych miejscach lekko się zapadły stąd odradzam iść po nich bo można wpaść do środka. Myślę, że poniższa galeria odrobinę podpowie, czego można się tutaj spodziewać.
Tutaj ważna albo najważniejsza sprawa: na jednym ze zdjęć jest mój syn – to właśnie z nim odkrywamy te wszystkie zagadki i na większość wyjazdów jeździmy razem ;). On też jest często motorem napędowym naszych wyjazdów: „tata, musimy pojechać gdzieś na wyprawę” ;).
Skoro już odwiedziliśmy część Sztolni Pileckiej od Starego Grodziska do końca to teraz pasuje odnaleźć jej początku czyli kierujemy się od świetlików w stronę Olkusza. Tam niestety na drodze stoi zakład ZGH Bolesław i inne firmy. To z kolei spowodowało zatarcie śladów historycznego górnictwa. Potem sztolnia przebiegała o okolicy cmentarza, urzędu skarbowego, Starostwa Powiatowego aż do Dworku Machnickich czyli Centrum Kultury przy ulicy Szpitalnej. To tutaj znajduje się świetlik Sztolni Pileckiej. Dokładnie zlokalizowany jest pomiędzy tzw. cegielnią na drogą Chrzanowską. Poniżej pokazuję go na zdjęciu.
I teraz czas na koniec tej Sztolni. Jak wyjaśnia inż. Józef Niewdana, miała wejście do podziemi w okolicach dzisiejszego starego cmentarza w Olkuszu i kończyła się w okolicach dzisiejszej kopalni „Olkusz”. Gdyby ktoś się zastanawiał, który to cmentarz to już wyjaśniam: znajduje się przy ul. Kazimierza Wielkiego a od strony północnej sąsiaduje ze stawem przy olkuskim MOKu.
I teraz jak się zastanowimy nad zasięgiem oddziaływania sztolni Pileckiej i Ponikowskiej: Sztolnia Pilecka otacza centrum Olkusza od południa tj. Grodzisko, ZGH Bolesław, mniej więcej urząd skarbowy, przesuwa się bliżej torów, Centrum Kultury przy ul. Szpitalnej (koło „cegielni” znajduje się świetlik), dalej w kierunku starego cmentarza z grobem Fr. Nullo i tutaj się rozgałęziała sięgając jednym ramieniem poza Drukarnię „Dela” oraz (drugim ramieniem) poza MOK Olkusz. Sztolnie Ponikowska – jej główny przebieg zlokalizowany jest po północnej stronie centrum Olkusza, na linii: Pomorzany – ul. Wiejska / Nowowiejska. Każda z tych sztolni miała odgałęzienia w stronę dzisiejszego centrum. Czyli tylko te dwie sztolnie odwadniały kopalnie górnicze z XVI i XVII wieku z każdej możliwej strony. Robi to wrażenie ale należy pamiętać, że jeszcze są średniowieczne sztolnie zlokalizowane w okolicy Bukowna i Bolesławia.