Skala porostowa
Dzisiaj podobno jest Dzień Czystego Powietrza.
Z tej okazji nie będę pisał o czystym powietrzu … bo wszyscy, którzy chcieli przypomnieć o tym święcie już o tym pisali. W zamian za to postaram się napisać parę zdań o porostach i naturalnym odczytywaniu stanu zanieczyszczenia środowiska w przyrodzie. Dlatego właśnie napiszę o porostach bo to one mogą posłużyć do odczytywania skażenia naszego terenu.
W ramach wyjaśnienia: porosty są organizmami, które powstały głównie w wyniku połączenia grzyba z glonem. Grzyb to główna konstrukcja porostu, która „mocuje” go na podłożu. Glony posiadają chlorofil -> potrafią zamieniać energię światła słonecznego na pokarm (w procesie fotosyntezy) i dzielą się nią z grzybem. Każdy pracuje na wspólny sukces. Porosty istnieją od co najmniej 400 mln lat – powstały jeszcze przed roślinami naczyniowymi.
Dlaczego one mogą posłużyć jako wskaźnik do oceny zanieczyszczenia? Poszczególne gatunki mają wąski zakres tolerancji m.in. na zanieczyszczenia czyli ich zdolność do adaptacji przy zmieniającym się czynniku jest niewielka. Wynika to z budowy anatomicznej. Nie posiadają tkanki okrywającej i dlatego następuje bezpośrednie wnikanie gazów i pyłów do wnętrza plech (ciało porostów – nie wytwarzają tkanek). Porosty są obecne w środowisku w dużej liczbie czyli łatwo je odnaleźć i ocenić stopień zanieczyszczenia środowiska. Pobierają substancje odżywcze i wodę z atmosfery czyli na ich rozwój nie mają wpływu wody dostarczane przez inne grzyby z głębi ziemi. Do oceny zanieczyszczenia wykorzystywane są jedynie gatunki rosnące na korze drzew (tzw. epifity), ponieważ wchłaniają one wodę bezpośrednio z opadów atmosferycznych. Potrafią one pobierać różne składniki prosto z powietrza i powierzchni, na której rosną. W ramach wyjaśnienia: ja opublikowałem porosty różne, jakie w tym roku spotkałem na moich wycieczkach i w śród nich są też takie, które rosną na glebie oraz skale.
W Polsce stosuje się skalę 7 stopniową, która prezentuje się w sposób następujący:
I – brak porostów, mogą występować zielone glony na korze, bardzo silne zanieczyszczenie powietrza, skażone centra wielkich miast i ośrodków przemysłowych; stężenie SO2 w powietrzu powyżej 170 µg/m3
II – występują tylko porosty skorupiaste (proszkowate) (np. liszajec, misecznica proszkowata), bardzo silnie zanieczyszczone powietrze, duże miasta i ośrodki przemysłowe; stężenie SO2 od 100 do 170 µg/m3
III – mogą występować porosty listkowate i skorupiaste (np. złotorost ścienny, obrost wzniesiony), powietrze zanieczyszczone, drzewa w pobliżu miast, parki, stężenie SO2 99-70 µg/m3
IV – porosty listkowate, nielicznie pojawiają się krzaczkowate (np. pustułka pęcherzykowata, tarczownica bruzdkowana), powietrze średnio zanieczyszczone, lasy w pobliżu miast, stężenie SO2 69-50 µg/m3
V – porosty listkowate zajmują znaczną powierzchnię kory, coraz więcej krzaczkowatych (np. mąkla tarniowa, mąklik otrębiasty), które jednak nie są w pełni wykształcone, zanieczyszczenie powietrza jest słabe, większość lasów na nizinach i pogórzu, stężenie SO2 49-40 µg/m3
VI – różne wrażliwe gatunki porostów skorupiastych, listkowatych i krzaczkowatych na pniach oraz gałęziach (np. brodaczki, płucnik modry, dobrze rozwinięte gatunki z 5 strefy), powietrze jest nieznacznie zanieczyszczone, naturalne, duże lasy głównie w Polsce północno- wschodniej, stężenie SO2 39-30 µg/m3
VII – bardzo dużo rozmaitych porostów na pniach i gałęziach – skorupiaste, listkowate i krzaczkowate, plechy bardzo duże, zwisające (np. odnożyca jesionowa, brodaczka, granicznik płucny), powietrze jest prawie zupełnie czyste, nieliczne nieskażone obszary w Polsce, często wyższe partie gór, puszcze, stężenie SO2 poniżej 30 µg/m3.
Kształt i wielkość porostów zależą od ilości zanieczyszczeń zawartych w powietrzu. W miejscach, gdzie zanieczyszczenia są bardzo duże występuje tzw. pustynia porostowa – porostów tam nie znajdziemy. Tam, gdzie powietrze jest czystsze porosty są coraz większe, coraz bardziej rozgałęzione i „puszyste” – to porosty krzaczkowate. Na obszarach z czystym powietrzem plecha ma często postać długich sztywnych nitek lub frędzelków. Porosty niezależnie od kształtu mogą mieć bardzo różne kolory – zielone, szare, żółte, pomarańczowe, czerwone, różowe, brązowe i czarne.
I na koniec: znalazłem takie fajne opracowanie, które pokazuje jak zmieniły się porosty w Krakowie i okolicy – mapka na końcu :).
