Czosnek niedźwiedzi
Czosnek niedźwiedzi
Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.) jest geofitem wiosennym czyli rośliną, która dzięki zgromadzonym substancją zapasowym w cebuli w poprzednim roku, potrafi bardzo szybko rozwinąć się i zakwitać wiosną. Dzięki temu roślina może korzystać z dostatecznej ilości światła – kiedy jeszcze nie ma liści w koronach drzew.
Czosnek niedźwiedzi osiąga wysokość 20–50 cm, rośnie w płatach – czasami tworzy duże, zwarte łany. Kwitnie od kwietnia do czerwca, najintensywniej w maju. Cała roślina wydziela silny, charakterystyczny czosnkowy zapach.
Czosnek niedźwiedzi rośnie dziko w runie wilgotnych lasów liściastych, często w postaci rozległych łanów. Zdjęcia do tego wpisu wykonałem w Rezerwacie Pazurek koło Olkusza. Czosnek niedźwiedzi uprawiany jest również w ogródkach.
Gatunek wykorzystywany jest od dawna jako roślina jadalna, lecznicza i ozdobna. Ma właściwości lecznicze podobne do czosnku pospolitego (szerzej o tym w tekście poniżej). Smakiem odrobinę przypomina czosnek pospolity. Jednak sadząc go w ogródku, z pewnością wyróżnia się atrakcyjnym ulistnieniem i kwiatami (w stosunku do czosnku pospolitego). Jadalne są wszystkie części rośliny.
Przy okazji, z roślin podobnie smakujących, jest jeszcze czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata) – roślina, która również podobnie pachnie i może być wykorzystywana w kuchni. Występuje pospolicie na glebach żyznych – jako wręcz chwast. Sama się rozsiewa. Ale o tym zrobię oddzielny wpis ;).
Czosnek niedźwiedzi to roślina lecznicza. Do celów ziołolecznictwa zbiera się liście lub całe ziele w kwietniu i maju, a cebule we wrześniu i październiku. Ma podobne własności lecznicze jak czosnek pospolity i inne gatunki czosnków. Stosowano go przy dolegliwościach układu oddechowego, przy przeziębieniach, zewnętrznie do leczenia ran, przewlekłych chorób skóry i do łagodzenia bóli reumatycznych. Przypisuje mu się silne działanie bakteriobójcze, obniżające ciśnienie krwi, korzystne działanie na serce, zapobieganie nowotworom złośliwym, miażdżycy, pobudzanie wydzielania soku żołądkowego i żółci.
Czosnek niedźwiedzi jest uznawany generalnie za roślinę bezpieczną. Wszystkie części rośliny są jadalne o charakterystycznym, czosnkowym smaku. Smak jest najsilniejszy w przypadku roślin świeżych. Generalnie polecam liście rośliny położone na chlebek z masełkiem ;).
Na koniec warto wspomnieć o … konwalii majowej. O ile czosnek niedźwiedzi jest jadalny tak konwalia majowa jest trująca. czasem zdarza się, że ktoś z rozpędu zbierze konwalię majową. Różnica to przede wszystkim rzucające się kwiaty – zupełnie inne. Ale liście czasem ktoś może pomylić. U konwalii majowej liście są wręcz połączone u nasady – jakby w bukiet; nie mają wyodrębnionego ogonka liściowego. Natomiast w przypadku czosnku niedźwiedziego wyrastają wręcz pojedynczo z ziemi z wyraźnym ogonkiem liściowym. Na powyższym zdjęciu – tym pionowym – dobrze to widać.
WAŻNE: Polsce od 2004 r. objęty jest częściową ochroną gatunkową. Uznawany jest za gatunek ustępujący. Umieszczony został na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006), jako narażony na izolowanych stanowiskach. W 2016 roku w kolejnej wersji czerwonej listy gatunek nie został uznany za spełniający kryteria zagrożenia IUCN. Za główne zagrożenia dla gatunku uznawane są: nieprawidłowa gospodarka leśna – przebudowa lasów mieszanych na monokulturowe lasy iglaste oraz niszczenie jego siedlisk w lasach łęgowych podczas regulacji rzek. Według Rozporządzenia Ministra Środowiska 9 października 2014 r. „W sprawie ochrony gatunkowej roślin”, czosnek niedźwiedzi jest zaliczany do gatunków roślin objętych ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane. Sposobem jego pozyskiwania jest „Zbiór ręczny z licznych populacji, wyłącznie na obszarze województw: śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Należy zostawić nie mniej niż 75% populacji. Nie należy uszkadzać części podziemnych”. Pozyskiwać mogą jednak tylko podmioty, które uzyskały zezwolenie regionalnego dyrektora ochrony środowiska.