Warzucha polska – endemit
Warzucha polska - endemit
Warzucha polska jest endemitem czyli występuje tylko w tym konkretnym regionie i nigdzie więcej na świecie. Mało tego, gatunek występuje tylko na stanowiskach zastępczych. Co to oznacza? Że gdyby człowiek nie próbował ratować tego gatunku (nie wprowadzał na stanowiska zastępcze) to ten gatunek by już nie istniał. Siedliskami zastępczymi są: źródliska Centurii (od 1970 r.), Wiercicy w Złotym Potoku (od 1977) i Rajecznicy (od 1992). Populacja naturalna występowała w źródliskach Białej; ostatnie rośliny obserwowano tam w 1994 r.
Próby utworzenia nowych stanowisk były podejmowane ponadto w 14 innych miejscach na Jurze, skończyły się jednak niepowodzeniem. Szok? I to jest informacja, o której mało kto wie.
Niestety, z powodu nasilenia prac górniczych w tej okolicy, które spowodowały osuszenie terenu, roślina wyginęła. Roślina jest objęta ochroną gatunkową i znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, jest także gatunkiem o znaczeniu priorytetowym Natura 2000. Gatunek endemiczny Polski, poza naszym krajem nie spotykany nigdzie na świecie. Jedyne miejsce naturalnego występowania warzuchy – źródliska rzeki Białej na Pustyni Błędowskiej – zostało zniszczone wskutek osuszania terenu pustyni i zaniku sieci wodnej. Dzięki zaangażowaniu botaników udało się ją przenieść na stanowiska zastępcze. W tym momencie mogę napisać o tzw. ochronie ex situ czyli ochrona gatunku chronionego realizowana przez przeniesienie go do ekosystemu zastępczego, gdzie może on dalej żyć samodzielnie w warunkach naturalnych, lub do środowiska sztucznie stworzonego, w którym musi być otoczony stałą opieką człowieka. Mimo, że wysadzono ją w kilkunastu miejscach na obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej, utrzymała się zaledwie na kilku. Obecnie występuje tylko na 3 stanowiskach znajdujących się na terenie województwa śląskiego. Poza tym, zobaczyć ją można w kolekcjach Ogrodu Botanicznego w Powsinie i w Gołubińskim Ogrodzie Botanicznym.
Warzucha polska (Cochlearia polonica) to niewielka, dwuletnia lub wieloletnia roślina o okładających się pędach, długości do 30 cm, jajowatych, ciemnozielonych liściach i niewielkich, białych kwiatach o czterech płatkach. Jest dwuletnią rośliną z rodziny krzyżowych, wysokości od 15 do 50 cm. Rozmnaża się głównie generatywnie (przez nasiona). Owocem jest łuszczynka. Związana jest z siedliskiem zimnych źródlisk napiaskowych. Może również rozmnażać się wegetatywnie. Młode rośliny wyrastają w kątach liści łodygowych i zakorzeniają się kiedy łodyga ma bezpośredni kontakt z podłożem.
Najpoważniejszymi zagrożeniami dla gatunku są: zmiana warunków siedliskowych.
Warzucha polska powstała skokowo w wyniku poliploidyzacji diploidalnego taksonu wyjściowego. Najbardziej zbliżonym, uważanym za takson wyjściowy jest warzucha pirenejska Cochlearia pyrenaica DC. (2n=6). W wyniku heksaploidyzacji u warzuchy polskiej zwielokrotniła się liczba chromosomów do 2n=36.
Ciekawostka:
Nasiona warzuchy są długowieczne, co pozwalało na pojawienie się pojedynczych osobników warzuchy na naturalnym stanowisku w źródliskach Białej jeszcze przez wiele lat po osuszeniu terenu.
Rozmieszczenie stanowisk monitoringu gatunku na tle jego zasięgu geograficznego; opracowanie: E. Fröhlich – Warzucha polska (Cochlearia polonica).
Literatura
- Drzał M., Dynowska I. 1981. Cenne przyrodniczo źródła na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej. Stud. O r. Dok. Fizjogr. PAN 8: 327381.
- Kwiatkowska A. 1957. Rozmieszczenie warzuchy polskiej (Cochlearia polonica E. Fröhlich) w okolicy Olkusza.
- Kwiatkowska A. 1962. Warzucha polska ginący gatunek endemiczny. Chrońmy Przyr. Ojcz. 18, 3: 518.
- Kwiatkowska A. 1993. Cochlearia polonica Fröhlich warzucha polska. [W:] Kamierczakowa
R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. IB im. W. Szafera PAN, IOP PAN, Kraków: 7980. - Oko D., Tyc A. 2002. Problem rewitalizacji źródeł Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd
w Zespole Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. XI Sympozjum Jurajskie. Człowiek
i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Dąbrowa Górnicza: 4752. - Szczęsny B. Chemizm wód na zastępczych stanowiskach warzuchy polskiej. Materiały niepublikowane.